Spor, bireylerin fiziksel, sosyal ve psikolojik gelişimlerine katkı sağlayan en önemli aktivitelerden biridir. Ancak zihinsel engelli gençler için uygun altyapının ve destekleyici politikaların yetersizliği, spor aktivitelerine katılım oranlarını düşürmektedir. TÜİK 2023 verilerine göre Türkiye’de yaklaşık 1.5 milyon zihinsel veya öğrenme güçlüğü yaşayan birey bulunmasına rağmen, bu bireylerin yalnızca %10’u düzenli spor faaliyetlerine katılmaktadır. Oysaki kapsayıcı spor olanaklarının geliştirilmesi, bu bireylerin topluma daha aktif katılmasını, özgüven kazanmalarını ve fiziksel sağlıklarını desteklemelerini sağlayabilir. Bu yazıda, zihinsel engelli bireyler için spor olanaklarını artırmanın en etkili yollarını ele alacağız.
Zihinsel engelli bireylerin spor yapmasını kolaylaştıran en önemli unsurlardan biri, erişilebilir spor tesislerinin oluşturulmasıdır. Anlaşılabilir ve basit tabelalar, kolay kullanılabilir spor ekipmanları ve sakin alanların bulunması, bu bireylerin tesisleri daha rahat kullanmalarını sağlayabilir. Uluslararası raporlar da tesis erişilebilirliğinin zihinsel engelli bireylerin spora katılımını artırdığını göstermektedir. Türkiye’de bu konuda örnek teşkil eden uygulamalardan biri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) engellilere yönelik spor merkezleridir. İBB Engelliler Müdürlüğü (İSEM) tarafından yürütülen projeler kapsamında, zihinsel engelli bireylerin spor aktivitelerine erişimini kolaylaştıran tesisler oluşturulmuştur. Ankara Büyükşehir Belediyesi de benzer şekilde, otizmli ve zihinsel engelli bireyler için yüzme, jimnastik ve masa tenisi gibi özel spor programları sunmaktadır. Bunun yanı sıra, Türkiye Özel Sporcular Spor Federasyonu (TÖSSFED) tarafından düzenlenen "Engelsiz Spor Okulları" projesi kapsamında 20 farklı şehirde zihinsel engelli bireylere ücretsiz spor eğitimleri verilmektedir.
Toplum temelli spor programlarının yaygınlaştırılması, zihinsel engelli bireylerin sosyal etkileşimlerini güçlendirebilir ve spora katılımlarını sürekli hale getirebilir. Avrupa Birliği çalışmaları, toplum temelli spor programlarının sosyal uyumu ve sağlığı olumlu yönde etkilediğini ortaya koymaktadır. DigiLab projesi kapsamında, zihinsel engelli bireylerin spor aktivitelerine katılımını teşvik etmek, bu alandaki gönüllülük faaliyetlerini desteklemek amacıyla çeşitli araçlar geliştirilmektedir. Bu araçlar, gençlerin, gençlik çalışanlarının ve bu alanda faaliyet gösteren kurumların zihinsel engele sahip bireyler ve aileleriyle çalışma altyapılarını artırmalarını amaçlamaktadır.
TÖSSFED’in proje koordinatörü, derneğimizin de proje ortağı olduğu Erasmus+ KA220-YOU alanında yürütülen "Together We Play: Volunteer Initiative (DigiLAB)" isimli projede, gönüllülerin zihinsel engelli bireylerle spor yapma süreçlerine daha aktif katılım göstermelerini sağlamak için yenilikçi eğitim materyalleri geliştirmektedir. Spor yapma sürecinde uzman desteği büyük önem taşımaktadır. Spor psikologları, ergoterapistler ve özel eğitimli antrenörler tarafından yürütülen programlar, zihinsel engelli bireyler için güvenli ve destekleyici bir ortam oluşturur. Kişisel ihtiyaçlara uygun uyarlanabilen egzersiz planları ve motivasyonu sürdürecek stratejiler, katılım oranlarını artırabilir.
Türkiye’de Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından yürütülen "Herkes İçin Spor" projeleri kapsamında, engellilere yönelik özel antrenman programları uygulanmaktadır. Bu programlar, engelli bireylere yönelik spor faaliyetlerini çeşitlendirmeyi ve alanında uzman antrenörler eşliğinde düzenli spor yapmalarını sağlamayı amaçlamaktadır.
Teknolojik gelişmeler, zihinsel engelli bireylerin spor aktivitelerine katılımını kolaylaştıran önemli araçlardan biridir. Sanal gerçeklik (VR) ve artırılmış gerçeklik (AR) uygulamaları, motor becerilerin geliştirilmesine ve fiziksel aktivitelere daha kolay uyum sağlanmasına yardımcı olabilir. Türkiye’de Zihinsel Yetersiz Çocukları Yetiştirme ve Koruma Vakfı (ZİÇEV), özel eğitim gereksinimi olan bireyler için VR ve AR teknolojilerini kullanarak çeşitli spor aktiviteleri düzenlemektedir. Bu projeler sayesinde, zihinsel engelli bireyler sanal ortamda spor yaparak koordinasyonlarını geliştirebilmekte ve fiziksel aktivitelere adapte olabilmektedir.
Aileler, çocuklarının spora katılımını teşvik ederek bu sürecin sürekliliğini sağlamada önemli bir rol oynar. Bunun yanı sıra, toplumda farkındalık yaratmak ve engelli bireylerin spor yapmasını destekleyen gönüllü programlar oluşturmak, ailelerin de sürece daha fazla dahil olmasını sağlayabilir. Dünya Sağlık Örgütü ve diğer uluslararası kurumlar, aile ve toplum desteğinin fiziksel aktiviteye sürekli katılımı olumlu yönde etkilediğini vurgulamaktadır.
Türkiye’de, çeşitli sivil toplum kuruluşları (STK’lar) ve belediyeler, aileleri de sürece dahil eden projeler yürütmektedir. Örneğin, "Engelsiz Yaşam Merkezleri" kapsamında, hem bireylere hem de ailelere yönelik spor eğitimleri düzenlenerek engelli bireylerin spor aktivitelerine sürdürülebilir şekilde katılımı sağlanmaktadır.
Zihinsel engelli bireylerin spora katılımını artırmak, yalnızca fiziksel sağlıklarına değil, aynı zamanda sosyal entegrasyonlarına da katkı sağlar. TÜİK ve TÖSSFED’in verilerine göre, uygun altyapı ve destekleyici politikalarla zihinsel engelli bireylerin spor aktivitelerine katılım oranı %40’a kadar artabilmektedir. Bu nedenle, erişilebilir tesisler oluşturmak, toplum temelli spor programları düzenlemek, uzman personel ile çalışmak, teknolojiden faydalanmak ve aile-toplum desteğini güçlendirmek gibi adımlar atılmalıdır. Bu adımlar sayesinde, zihinsel engelli bireylerin spor yapmaları süreklilik kazanacak ve yaşam kaliteleri artacaktır.
Engelli bireylerin spora katılımını artırmak için siz de destek olabilir, farkındalık yaratabilir ve gönüllü faaliyetlere katılabilirsiniz!
Comments